Skuteczna nauka angielskiego: metody i podejścia

Autor: Katarzyna Poprotska, Dominika Sędzikowska

Nauka angielskiego jest popularna już od kilku stuleci. Na początku spotykana tylko wśród wyższych sfer, uczonych, bogatych, ale teraz? Obecnie każdy ma dostęp do ton darmowych materiałów online, kursów językowych i lekcji w szkołach, czy na uniwersytetach. Przez te wszystkie lata zdążono opracować wiele metod i sposobów efektywnej nauki. Uczącym się języka jednak ciężko zrozumieć czym różni się metoda od podejścia, a co ważniejsze: które metody naprawdę działają. Przedstawiamy krótki, ale wyczerpujący przegląd najważniejszych i najbardziej rozpowszechnionych sposobów skutecznej nauki angielskiego.

Odpowiemy na pytania:

Czemu skuteczna nauka języka stała się taka ważna?

Czy ludzie uczyli się języków obcych zanim pojawiły się podręczniki i słowniki? Oczywiście! Przystosowywali się do środowiska językowego – próbowali powtarzać ze słuchu, więc znali poprawne dźwięki i słowa. Czy była to efektywna metoda? Tak, jeśli czas na naukę wynosił 10 lat. Tą metodę nazywamy metodą naturalną. Jednak czując potrzebę szybszej i skuteczniejszej nauki, wymyślono słowniki i zasady gramatyczne.

Drugim krokiem w rozwoju metodologii nauki języków było podejście, które dziś nazywamy klasycznym. Podejście to powstało pod koniec XVIII wieku, a jego podstawą jest dobrze znana grammar-translation method. Zgodnie z tym podejściem, język jest systemem formuł i reguł gramatycznych, a biegłość językowa oznacza umiejętność operowania gramatyką i prawidłowego tłumaczenia słownictwa. Oczywiście, w porównaniu z metodą naturalną, to podejście, wyposażone w słowniki i gramatykę, było bardzo skuteczne. Jednak dzisiaj, po prawie czterech stuleciach, stosowanie jedynie metody grammar-translation jest zbrodnią przeciwko ludzkości.

Aby lepiej zobrazować, czemu stosowanie tego podejścia w dzisiejszych czasach jest bezsensowne, użyjemy metafory. Wyobraź sobie, że nauka angielskiego to podróż na drugi koniec kontynentu. Tak, wynalezienie koła (i.e. gramatyki) znacznie przyspieszyło przemieszczanie się. Jednak czy to oznacza, że dzisiaj musimy jechać do Hiszpanii powozem, skoro wynaleziono samoloty? Odpowiedź jest oczywista. Pozostajemy wdzięczni temu, kto wymyślił zasady gramatycznie, ale stwierdzamy, że klasyczne podejście do nauki języka angielskiego jest kompletnie przestarzałe.

Nowe metody nauki dają lepsze efekty?

Wiemy już, dlaczego wybór nowoczesnych podejść jest tak ważny, jeśli chcemy skutecznie uczyć się angielskiego. Logika sugeruje, że im coś nowsze, tym bardziej wydajne. Praktyka sugeruje inaczej. W XX wieku nauczyciele języka angielskiego, uznali klasyczne podejście za nieskuteczne, więc zaczęli wymyślać całkowicie nowe sposoby nauki języka angielskiego. Lata 70. ubiegłego wieku wyróżniały się dużą liczbą metod eksperymentalnych.

Jedną z nich jest metoda reakcji fizycznej (total-physical response). Zgodnie z zasadami tej metody, uczeń na pierwszych etapach (a to nawet kilka miesięcy) nie mówi absolutnie nic. Po pierwsze, uczeń otrzymuje pewną wiedzę, która jest przechowywana jako bierny zasób słownictwa. W początkowych etapach chodzi o ekspozycję na język – czytanie, słuchanie, a nie o praktykę. Kolejny krok to reakcja fizyczna – uczeń odpowiada na polecenia lub zadania w języku angielskim. Dopiero wtedy może zacząć mówić. Ideą tej metody jest to, że kiedy już zaczyna mówić, ma czuć się dość swobodnie i pewnie w środowisku językowym. Jednak, jak pokazuje praktyka, człowiekowi bardzo trudno jest zidentyfikować słowo, którego sam nigdy nie użył, dlatego tak ważne jest rozwijanie różnych kompetencji językowych jednocześnie: czytania, słuchania, mówienia, pisania.

Inną metodą, która wydawała się wówczas skuteczna, ale w praktyce niestety nie spełniała oczekiwań, jest metoda audiolingwalna (audio-lingual method). Zgodnie z zasadami tej metody, uczeń na pierwszych etapach wielokrotnie powtarza dźwięk słyszany w języku angielskim. Zakłada się, że na kolejnych etapach może wykorzystać to, co usłyszał. Udowodniono, że dzięki stosowaniu nagrań, uczniowie niezwykle szybko osłuchują się z językiem i wypowiadają się używając prostych komunikatów, które wcześniej słyszeli. Natomiast jeśli używają z łatwością tylko zasłyszanych wcześniej struktur, nie są w stanie samodzielnie komunikować się po angielsku, układać własnych, bardziej skomplikowanych wypowiedzi. Dlatego metoda audiolingwalna może być stosowana tylko częściowo, ale jako niezależne podejście, pomimo jej nowatorstwa, nie jest skuteczna.

Co naprawdę działa?

Aby stwierdzić, czego potrzebujemy, aby skutecznie uczyć się angielskiego, musimy najpierw wyjaśnić, co rozumie się przez to określenie. Działanie uważa się za skuteczne, jeżeli cel zostanie osiągnięty w akceptowalnym terminie. Nawet jeśli czas, dla każdego z czytelników tego artykułu może być inny, to cel w sensie globalnym jest dla wszystkich taki sam: znajomość języka na poziomie umożliwiającym komunikację.

Aby jak najszybciej opanować umiejętność komunikacji w języku angielskim, należy się go uczyć nie jako listy reguł i słówek, ale jako systemu działań komunikacyjnych. Przywitanie się z nauczycielem, prośba o otwarcie okna w autobusie, wyrażenie swojej opinii, wyznanie miłości – wszystkie te czynności polegają na komunikacji, która będzie skuteczna jeśli użyjemy odpowiednich narzędzi. Oznacza to, że zamiast uczyć się regułek, należy zacząć kolekcjonować narzędzia komunikacji.

Podejście zapewniające najskuteczniejszą naukę języka angielskiego nazywa się komunikacyjnym. Eksperci w dziedzinie językoznawstwa i pedagogiki twierdzą, że język nie jest zbiorem słów i reguł gramatycznych, ale raczej sposobem myślenia i patrzenia na świat. Skuteczna nauka angielskiego jest możliwa wtedy, gdy uczeń nie tylko próbuje się komunikować po angielsku, ale także “patrzy na świat” po angielsku. To wydaje się dość abstrakcyjne i trudne, ale z czasem powinno stać się naturalne jeśli twój nauczyciel wie, co robi.

Jak sprawdzić czy twój nauczyciel stosuje podejście komunikacyjne?

Ustaliliśmy już, że jeśli naprawdę chcesz komunikować się w języku angielskim (a nie tylko czytać i tłumaczyć), najskuteczniejszym sposobem jest podejście komunikacyjne. Połowa pracy za nami. Teraz powiemy jak rozpoznać tą metodę, żeby świadomie wybrać odpowiedni kurs języka angielskiego.

Pierwsza oznaka – szkoła angielskiego nazywa się Project12 ;) Jeśli to nie wystarczy, oto główne zasady podejścia komunikacyjnego:

Podczas lekcji wykorzystuje się wiele różnych rodzajów pracy: indywidualna, w parach, grupowa, open-class. Aby osiągnąć maksymalną skuteczność w nauce języka angielskiego, typy pracy powinno się często się zmieniać i mieszać, aby przystosować ucznia do różnych rodzajów komunikacji po angielsku w życiu.
Stosowanie zasady “Fluency rather than accuracy”. Według niej, najpierw należy zacząć mówić, wypracować sobie płynność i łatwość wypowiedzi, nawet jeśli na początku będziemy mówić z błędami. Najważniejsze jednak, żeby naprawdę zacząć mówić – dużo łatwiejsza i mniej stresująca dla ucznia jest lekcja, podczas której może swobodnie coś powiedzieć i ewentualnie poprawić swoje błędy niż taka, na której musi ciągle zwracać uwagę na poprawność wypowiedzi. Swobodna atmosfera, w której nie boisz się mówić, to jedyna możliwość na przełamanie bariery mówienia.
Rola nauczyciela jest daleka od wykładowcy uniwersyteckiego, a nawet od nauczyciela angielskiego w szkole. Nauczyciel, który pracuje zgodnie z zasadami metody komunikacyjnej jest koordynatorem, który pomaga mówić i po prostu ćwiczyć język w praktyce, a nie tylko opowiada o zasadach gramatycznych i zleca wykonywanie ćwiczeń w książce.
Na lekcjach wykorzystuje się technikę task-based language learning (TBLL), czyli uczenia się języków na podstawie praktycznych zadań. Ta technika spodoba się wszystkim, którzy uparcie twierdzą, że kochają matematykę, więc nauka angielskiego sprawia im problemy. W przeciwieństwie do popularnego przekonania, matematyczne nastawienie w żaden sposób nie przeszkadza skutecznej nauce języka, wręcz przeciwnie, jeśli twój nauczyciel dobrze zna TBLL. Dzięki tej technice, lekcje angielskiego przypominają lekcje matematyki: mamy zadanie (konkretne zadanie komunikacyjne) i narzędzia językowe. Wystarczy użyć tych narzędzi w odpowiedniej kolejności, dodając je do równania.

Po przeczytaniu tych zasad możesz już lecieć zarejestrować się na kurs. Jeśli wciąż masz wątpliwości, musisz być pod wpływem bardzo rozpowszechnionego mitu o podejściu komunikacyjnym. Brzmi on mniej więcej tak: ponieważ głównym celem jest nauczenie osoby komunikowania się w języku angielskim, nacisk kładziony jest na słownictwo, a gramatyka idzie w odstawkę. Zatem uspokajamy – to wcale nie tak! Dlaczego jesteśmy przyzwyczajeni do myślenia, że słownictwo i gramatyka to dwie osobne rzeczy? W większości szkół głównym problemem jest to, że słownictwo i gramatyka są zawsze od siebie oddzielone, a bardzo za sobą tęsknią. W rzeczywistości ćwiczenia mogą być leksykalne, gramatyczne i leksykalno-gramatyczne. Mogłoby się wydawać, że nauczyciel nie poświęca należytej uwagi gramatyce, gdy odmawia klasycznej prezentacji reguł typu: „W takich przypadkach używamy Present Simple. Zapamiętaj i powtórz na następnej lekcji.” Gramatyki także należy się uczyć w ramach podejścia komunikacyjnego.

Ponadto przedstawiamy przykłady metod i technik, które nauczyciel może stosować, aby zwiększyć efektywność nauki języka angielskiego.

Podejście komunikacyjne: techniki i metody

Metoda kontekstowa. Według tej metody, nowe słowa są wprowadzane w kontekście. Oznacza to, że uczniowie muszą zrozumieć, co oznacza dane słowo, w oparciu o rozumienie pełnego tekstu. Ta metoda jest bardziej skuteczna niż tłumaczenie, ponieważ zwiększa aktywność naszego mózgu i buduje powiązania między słowem w języku angielskim a jego znaczeniem w naszej głowie. Takie połączenia są znacznie silniejsze i bardziej długotrwałe niż zapamiętywanie tłumaczenia słowa.
Metoda integracyjna. Polega na zintegrowaniu nauki języka angielskiego z wiedzą z innych dziedzin. Angielski nie jest oddzielnym systemem znaków, jest sposobem na przekazanie obrazu świata, co oznacza, że skuteczna nauka angielskiego nie może istnieć bez znajomości świata jako całości. Ucząc się języka powinniśmy otrzymywać dodatkowe informacje na różne tematy: kultura, socjologia, historia, gotowanie, astronomia, zwierzęta domowe, podróże. Pełna lista nie zmieści się w jednym artykule. Ta metoda nie tylko zapewnia wiele tematów do refleksji i rozmów w klasie, ale także sprawia, że zapamiętywanie nowego słownictwa lub nowego zagadnienia gramatycznego jest ekscytującym procesem, a nie żmudnym wkuwaniem, ponieważ nauce angielskiego towarzyszy poszerzanie swojej wiedzy w innych obszarach.
Role play, czyli odgrywanie ról. Nazwa mówi sama za siebie – jeden uczeń może zostać sprzedawcą w sklepie i wejść w interakcję z innym, który będzie kupującym. Oczywiście w takim przypadku uczniowie otrzymują materiały pomocnicze: listę słów i zwrotów, struktury gramatyczne, których mogą używać. Jednak skuteczność tego sposobu polega na tym, że uczniowie nie tylko powtarzają słowa i frazy, ale używają ich w prawdziwej sytuacji (choć symulowanej). Wybierają niezbędne narzędzia językowe i używają ich samodzielnie. Tutaj nauczyciel obserwuje, podpowiada, ale nie pozbawia uczniów możliwości wypowiedzi.
Metoda “an item description.” To bardziej gra niż metoda – znana szerzej jako Alias. W tej grze konieczne jest opisanie słowa lub wyrażenia wskazanego na karcie. Ta metoda jest przydatna z co najmniej trzech powodów. Po pierwsze: uczymy się wyjaśniać znaczenie słowa, zamiast tłumaczyć je na język polski. Po drugie: słowa poznajemy się bezpośrednio, komunikując się po angielsku. Po trzecie: reszta grupy jest również aktywnie zaangażowana w to, co się dzieje, więc każdy korzysta.
Chainstory. Kolejna gra, która nie tylko umożliwia skuteczną naukę języka angielskiego, ale także pozwala się lepiej poznać. Celem gry jest wspólne stworzenie historii: każdy po kolei wymyśla zdanie, które ma być powiązane z poprzednim. Ta gra służy zarówno ćwiczeniu słownictwa, jak i struktur gramatycznych.
Metoda powtarzania interwałowego. Ta technika służy do lepszego zapamiętywania nowych słów i wyrażeń. Należy powtarzać dany materiał w regularnych odstępach czasu. Na przykład, jeśli uczysz się nowych słów, powtórz je kilka razy podczas jednej lekcji, a następnie powtórz następnego dnia. Potem znowu po kilku dniach i wreszcie wróć do nich po upływie kolejnego tygodnia. Jeśli robisz to samodzielnie, będziesz musiał/a pilnować regularnych powtórek i odstępów czasowych. Jeśli jednak uczęszczasz na kurs językowy, program prawdopodobnie został specjalnie zaprojektowany i powtórki są przewidziane w odpowiednich momentach.

Podsumowując, możemy śmiało powiedzieć, że żadna metoda nauki języka obcego nie jest w pełni satysfakcjonująca – należy raczej łączyć różne metody i techniki, a także pilnować systematyczności. Tylko właściwa kombinacja dopasowana do poziomu znajomości języka angielskiego może dać naprawdę dobre wyniki. Na przykład podczas jednej lekcji, łącząc wiedzę z geografii i języka angielskiego, uczniowie grają w Alias ze słowami w temacie podróży, a następnie nauczyciel oferuje odegranie scenki, na przykład rozmowy w samolocie, a nowe zagadnienie gramatyczne jest wprowadzane za pomocą metody kontekstowej, podczas analizowania autentycznego tekstu ze strony o podróży lotniczej.

Jeśli masz wątpliwości, że sam możesz zorganizować naukę języka angielskiego w ten sposób, skontaktuj się z Project 12!